About the area | Partners Pays-Dogon

Bandiagara cliffs: from Tellem to Dogon

In the Central Mali, you will find the Bandiagara plateau: an area at the South-border of the Sahel that rises slowly from the river Niger towards the Falaise. Here, the plateau abruptly ends into a hundreds of meters high, steep rockface, stretching out over a total length of more than 150 km. The magical area at the piedmont of these cliffs was home to the Tellem since ancient times. Unfortunately little is known about this people, but they did leave mysterious and inaccessible buildings and artefacts in the steep slopes of the cliff. In the 15-th century, the Dogon were looking for a well-protected dwelling-place where they would be save from slave traders and for the advance of Islam. Originally this people lived in the neighbourhood of Mandé, the old core area of Mali, but stories about their origins differ widely. When the Dogon settled in the well defensible cliffs, little remained of the powerfull people of the Tellem. The buildings they left behind, became a source of worship of this mysterious holy people to the Dogon.

The Dogon people

The village of Kan, now Kani Bonzon, is the first village the Dogon have founded, and might be considered to be the source of the Dogoncivilization. The Dogon culture is characterized by its harmonious way of living together. Daily life is soaked with small and large rituals, such as the welcoming ritual. In contrast with many other African peoples, the Dogon managed to preserve their centuries old culture and traditions. These are mainly known for their colourfull, masked dances and ceremonies, their authentic architecture and their particular way of living together. The area around the Bandiagara cliffs is hard to habitate. It’s not only cut through by the long steep cliff, also good soil is lacking and water availalibity is rare. That’s why life in this inhospitable landscape requires inventive solutions, something the Dogon are mastering. By applying intensive agricultural techniques and irrigation systems, they are able to cater for their food needs.

Encounter with the West

The Dogon have remained longtimes unknown to Western society. The first European visiting the area in 1886, was the German linguist and anti-colonialist Gottlob Adolf Krause. He and some imitators investigated and described the area and its inhabitants. But the first investigation that does justice to the complex culture of the Dogon, stands in the name of Marcel Griaule. In 1893, Mali had been colonized by France. The Dogon, led by their leader Aguibou Tall, resisted fiercely for a long period. Only in 1920, after the battle of Tabi, the last Dogon village had been captured by the French colonizers. Although the French neglected the area economically and socially, they managed however to stop the slave trade and the wars between the various population groups. Because of this the Dogon got the opportunity to move also to areas further on in the plains, better suited to agriculture. Since 1960 Mali is independent. Now the Dogon live already for a long time in relative rest and peace, and perhaps the only threat is the advance of tourism. In 1969, Unesco designated the habitat of the Dogon world heritage.

De gemeenschap

De samenleving van de Dogon heeft een ingewikkelde opbouw, gebaseerd op verwevenheid van familieverbanden en sociale posities. De sociale posities worden gevormd door vier groeperingen: de landbouwers en de drie kasten van smeden, leerlooiers en wevers. Elke groep heeft zijn eigen samenleving met eigen regels, feesten en tradities. Huwelijken worden altijd binnen de eigen groepering gesloten. Polygamie is een centraal element in de cultuur van de Dogon. Families zijn daardoor groot en bestaan doorgaans uit één man, zijn vrouwen, hun kinderen en – als ze nog leven zijn – vader en moeder. Zij wonen samen in de Ginna, het familiehuis. Mannen en vrouwen hebben beide hun eigen hutten en graanschuren en duidelijk gedefinieerde, afzonderlijke taken. De mannen nemen de zware landbouwtaken op zich, bouwen huizen, repareren graanschuren, vlechten het stro voor de daken en maken werktuigen. De vrouwen halen het water, koken, bewerken de landbouwgronden en maken potten. Ze planten de gewassen voor de dagelijkse maaltijden en brouwen bier, waarmee ze zelf wat geld kunnen verdienen.

Spiritualiteit

De religie van de Dogon valt onder de verzamelnaam van het Animisme. Bij Animisme geloof men dat een ziel of geest niet alleen in mensen en dieren huist, maar ook in planten en natuurlijke fenomenen. Toch hebben de Dogon kun eigen goden, verhalen en rituelen. Het doel van het bestaan is volgens de Dogon een schakel te vormen tussen de hemel, waar de oppergod Amma leeft, en de aarde. Contact met Amma kan op verschillende manieren gelegd worden. Zo heb je ljewe, geesten die tussen hemel en aarde kunnen reizen, heilige dieren, zoals de voorspellende vos en de slang Lèbè, en fetisj. Fetisj zijn heilige voorwerpen waarin de kracht van een ama, een kleinere godheid, huist en waaraan offers gewijd kunnen worden. Belangrijkste ama is Nommo, de geest van het water. De Hogon, de dorpsoudste, is de spirituele leider van een dorpsgemeenschap. Hij wordt gekozen onder de oude mannen van de meest prominente families. De Hogon leeft alleen, opdat de heilige slang Lébé ’s nachts de wijsheid van Amma kan overbrengen.

Tradities

In tegenstelling tot vele andere Afrikaanse volken hebben de Dogon hun eeuwenoude tradities kunnen behouden. Nog steeds worden rituelen, zoals de Sigi-feesten, maskerdansen en besnijdingen volgens vaste regels uitgevoerd. Een van de belangrijkste ceremonies van de Dogon is het Sigi-feest. Dit feest vindt slechts eens in de 60 jaar plaats, maar kan soms jaren duren. De processie langs alle dorpen en de bijbehorende rituelen wordt geleid door een select geheim gezelschap van mannen. Attributen zijn speciaal gemaakte maskers en zelfs een geheime taal: Sigi-So. Een belangrijk deel van de cultuur van de Dogon uit zich in de maskerdansen, de Damas. Deze dansen behoren van oudsher tot de begrafenisceremonie, maar worden vanwege de hoge kosten slechts één keer per jaar uitgevoerd. Doel van de maskerade is om de ziel van de overledene naar zijn laatste rustplaats te leiden. Elk dorp heeft zijn eigen ontwerp van maskers en manier van uitvoeren van de rituelen. Eens in de drie jaar vindt het besnijdingsritueel plaats. Volgens de Dogon worden kinderen geboren met zowel mannelijke als vrouwelijke geslachtsorganen. Door besnijdenis kunnen zij hun ware identiteit aannemen en worden ze beschouwd als volwassen. Het ritueel vindt plaats in de grotten bij Songho, die fraai zijn gedecoreerd met rotsschilderingen.

Dorpen rondom de kliffen

Het leefgebied van de Dogon bevindt zich rondom de Bandiagara kliffen, die zich over 150 kilometer uitstrekken. De dorpjes liggen bovenop het plateau, tussen de rotsblokken aan de voet van de klif, maar ook verderop midden op de vlakte. De bevolking van de Dogon bestaat in totaal uit meer dan een half miljoen mensen, die leven in een gebied zo groot als Frankrijk. De plaats Sangha wordt gezien als de culturele ‘hoofdstad’ van de Dogon. Het plaatsje bestaat oorspronkelijk uit dertien verschillende kleine dorpjes, zoals Ogol Na en Ogol Da. In totaal wonen hier zo’n 25000 inwoners. In het Dogon-gebied kun je niet spreken van één enkele architectuurtypologie; er zijn vele varianten op een aantal basistypologieën. Verschillen zijn te herleiden tot de geografische ligging en de materialen die voorhanden zijn.

Het dorp als eenheid

De gebouwen in het dorp zijn systematisch geordend volgens het lichaam van de liggende mens. Op de plek van het hoofd, gericht naar het noorden, ligt de Toguna. Een Toguna bestaat uit een aantal pilaren, vaak fraai bewerkt, waarop een dik dak van gierststengels is gelegd dat voor schaduw zorgt. Onder het lage dak nemen de mannen van het dorp de dag met elkaar door en rusten zij uit van de hitte van de middagzon. De Toguna grenst aan het openbare plein, de Tey, en aan de smidse. In de ‘borst en buik’ zijn de Ginna (familiehuizen) gesitueerd en op de plaats van de ‘genitaliën’ de openbare offerplaatsen, een mannelijk en een vrouwelijk altaar. De Punula, vrouwenhuizen, zijn de ‘handen’, hier moeten de vrouwen verblijven tijdens hun menstruatieperiode. Aan de ‘voeten’ ligt een serie gemeenschappelijke altaren. Op de hoogste plaats in het dorp vind je het huis van de Hogon, de dorpsoudste. Op het erf van zijn huis staat een zetel: hier ontvangt hij bezoekers en spreekt hij recht. Hoewel geen enkel Dogon-dorp exact is opgebouwd volgens dit model, is dezelfde ruimtelijke structuur steeds terug te vinden.

Het huis als lichaam

Als Animisten beschouwen de Dogon hun hele leefomgeving als een afspiegeling van de natuur. Het familiehuis, de Ginna, staat net als het dorp symbool voor het lichaam van de liggende mens. Verschillende bouwvolumes (slaaphutten, graanschuren, een stal) zijn op een bepaalde manier gegroepeerd rondom een binnenplein: het hoofdvertrek in het midden is de buik, de bergruimten aan de zijkanten de armen, de keuken het hoofd en de geslachtsorganen de entree. De grootte van het ensemble varieert naar gelang de grootte van de familie. Een typisch familiedomein bestaat uit een hut voor de man, een hut voor elke vrouw, een aantal graanschuren (Guyo) en een altaar. De daken van de woonhutten zijn plat, in tegenstelling tot de graanschuren, die een puntig dak hebben. Graanschuren worden strikt gescheiden in eigendom van man of vrouw.